Les pites roxes.

Onde yo vivía, nos años 60, les pites yeren perimportantes. Nun mataben una namás que si nacía una neña y tamién pa da-y caldos a la madre recién parida. Si nacía una neña nun se celebraba, esto yera, nun mataben pita nin pitu.

Tamién tengo l’alcordanza de ver tres la puerta l’untu les pites colgando. Usábase cuando tabes mala con gripe, mormera, y tusíes muncho. Entós mio ma facía un emplastu col untu derritío y poníanoslo nel pechu. Facíamos esto en vez de dir al médicu.

Nel mio pueblu les pites vivíen de maneres estremaes: dalgunes taben nel piteru alambraes, otres vivíen a escures con bombielles enceses pa que punxeres güevos, les menos yeren pites de caleya, vivíen casi llibres, andaben caleyes, caminos, ente los árboles, comíen merucos, llimiagos, escargatiando, espicotiando, p’alcontralos.

Yo yera amiga d’una pita roxa que taba nel camín a la escuela. Ella mirábame de llau, con un güeyu namás, color averdosáu (yera una pita calzuda). Nun marchaba a escape cuando me veía, nin cacarexaba. Yo veíala dacuando nel camín. Un día sorprendióme (magar taba bien gorda) y engarabitóse nuna castañal que tenía un tueru anchu y púnxose enriba como si tuviere guariando nun nial grandón que fixere.

Yo escucaba a ver qué facía. Un día cuando baxaba pel camín vi nel nial un güevu, garrélu y guardélu nun pañuelu pa nun lu francer. Baxé a tou meter y enseñélu a mio ma. ella enfadóse y díxome:

--Mariquina, ¿esti güevu ónde lu robasti?.--

--Nun lu robé --respondí yo--. Alcontrélu nel camín--.

Y diz mio ma:

--¡D’eso nada, esti güevu ye de Cuca --que yera una vecina--!. ¡Vamos devolvé-ylu!--.

Xubimos hasta cá Cuca y enseñé-y el güevu. Ella garrólu y púnxose:

--¡Ai, fiyina, güei eché en falta esti güevín!. Porque tolos díes la pita pon ún y güei nun taba nel nial.--